Zostało utworzone 9 kwietnia 1941 roku, zgromadzono w nim około 40 tysięcy Żydów. Opuszczenie terenu getta było karane śmiercią, która groziła również za naruszenie innych zapisów porządkowych. ,,Całkowicie zakazano jakichkolwiek kontaktów z ludnością polską. Żydów odizolowano gospodarczo, społecznie, politycznie i kulturowo. Bieda, niedożywienie
i zimno były powodem chorób epidemicznych. Od tyfusu i innych chorób zmarło ponad 400 osób. W 1941 r. rozpoczęły się wywózki żydowskich robotników do budowy fortyfikacji obronnych na granicy Generalnego Gubernatorstwa z terenami okupowanymi przez ZSRS. Później wywózki kierowały się do fabryki amunicji w Skarżysku- Kamiennej i Bliżynie. Ogółem w 1941 r. z Częstochowy wywieziono około 3 tys. Żydów.'' W getcie ukazywało się żydowskie pismo podziemne w latach 1941-1942.
Likwidacja getta rozpoczęła się 22 września i zakończyła 8 października. ,,Uczestniczyli w niej Niemcy, Ukraińcy i Łotysze, pod dowództwem kapitana Schupo Paula Degenhardta. Podczas akcji przeprowadzono selekcję ludności żydowskiej na obecnym placu Daszyńskiego. W jej wyniku 38 250 Żydów wywieziono do niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady Treblinka II, a 2 tys. osób rozstrzelano i pochowano w masowych grobach przy ul. Kawiej.''
W listopadzie 1942 roku utworzono tzw. getto małe, w którym zgromadzono ludność żydowską, która nie została wywieziona ani zamordowana w czasie pierwszej likwidacji getta. ,,W „małym getcie” zawiązały się struktury Żydowskiej Organizacji Bojowej (około 300 członków).
4 stycznia 1943 r. Niemcy przeprowadzili kolejną selekcję, w wyniku której rozstrzelali 25 osób na obecnym Placu Bohaterów Getta. Wyselekcjonowanych 500 więźniów wywieziono do getta w Radomsku. Doszło wówczas do próby stawienia oporu zbrojnego Niemcom. W strzelaninie zginęli: Mendel Fiszelewicz i Isza Fajner. W odwecie Niemcy rozstrzelali dodatkowo 25 młodych Żydów.
5 stycznia 1943 r. Niemcy przeprowadzili akcję wymierzoną przeciwko osobom starszym
i dzieciom. W jej wyniku zginęło 250 Żydów. 7 marca 1943 r. wysłano 25 młodych robotników żydowskich do obozu przymusowej pracy w Bliżynie.
26 czerwca 1943 r. Niemcy rozpoczęli akcję ostatecznej likwidacji „małego getta”. Bojownicy Żydowskiej Organizacji Bojowej stawili opór i zmusili Niemców do ciężkiego zdobywania kolejnych punktów oporu (prowizoryczne „bunkry”) przy ul. Nadrzecznej. W jednym z tych bunkrów popełnił samobójstwo Mordechaj Zylberberg. W walkach i masowych egzekucjach zginęło 1500 Żydów. 30 czerwca opór „małego getta” został zdławiony. W tym dniu około 500 Żydów spalono żywcem w getcie.'' Getto w Częstochowie | Wirtualny Sztetl
Na początku XIX w. w związku z rozwojem terytorialnym miast oraz wzrostem świadomości o zagrożeniach sanitarnych, władze świeckie rozpoczęły akcję na rzecz likwidacji cmentarzy znajdujących się w pobliżu terenów zabudowanych i organizacji nowych miejsc pochówku. Sytuacja ta dotyczyła także pierwszego cmentarza żydowskiego w Sandomierzu, który znajdował się w rejonie rozwidlenia ul. Św. Jakuba (Podwala Dolnego) i ul. Tatarskiej, między domami mieszkalnymi oraz kościołami Reformatów i Benedyktynek. Około 1829 r. nekropolia została oficjalnie zamknięta. Drugi cmentarz żydowski w Sandomierzu powstał w 1829 lub 1830 r., przy obecnej ul. Suchej. Sto lat później jego teren uległ zapełnieniu. W dniu 4.05.1927 r. Rada Miasta zdecydowała o sprzedaży gruntu morgi na rzecz gminy żydowskiej, ale formalne podpisanie aktu sprzedaży nastąpiło dopiero w lutym 1928 roku. Grunt zakupiono za 1680 franków szwajcarskich, które Żydowska Gmina Wyznaniowa w Sandomierzu miała spłacać w ratach. Ze względu na trudną sytuacją finansową Gminy, do wybuchu II wojny światowej nie udało się uregulować w całości tego zobowiązania. Po powiększeniu terenu w 1928 r. w odniesieniu do obu części tego cmentarza zaczęto stosować określenia: „stary” i „nowy”.
Staraniem Gminy na cmentarzu wzniesiony budynek, pełniący funkcję domu przedpogrzebowego
i mieszkania dozorcy. Początkowo był to obiekt drewniany, w okresie międzywojennym powstał budynek murowany. Ogrodzenie składało się z dwóch części: stary sektor, użytkowany jeszcze do 1930 r. otoczony był ogrodzeniem kamiennym; grunt zakupiony w 1928 r. ogrodzono murem z pustaków. Do lat trzydziestych cmentarz porastały stare sosny, które w 1938 r. zostały wycięte i sprzedane oraz dzikie krzewy. W okresie okupacji niemieckiej podczas drugiej wojny światowej cmentarz uległ istotnej dewastacji. Wiele pomników zostało rozkradzionych przez kolonistów niemieckich i wykorzystanych do prac budowlanych w Mokoszynie, Chwałkach i Sucharzowie. Zniszczeniu uległo także ogrodzenie.Na cmentarzu Niemcy dokonywali egzekucji. Zwłoki ofiar zakopywano w zbiorowych mogiłach. „Żandarm Lescher (...) któregoś dnia wieczorem wpadł do getta i zebrał 50 starych i chorych Żydów. W asyście policji żydowskiej zapędził ich na żydowski cmentarz
i tam ich zamordował. Policji żydowskiej nakazał, żeby przysłała grupę roboczą do pogrzebania ciał"[1.2]. Na cmentarzu pochowano także ciała kilkuset osób, zgładzonych podczas likwidacji miejscowego getta. Podczas silnych mrozów zwłoki układano w pryzmy i przetrzymywano je do wiosny, czekając na możliwość wykopania mogił w rozmarzniętej ziemi. W 1944 r. na rozkaz nazistów żydowscy robotnicy przymusowi przystąpili do wykopywania ciał i palenia ich na stosach. Praca ta trwała około 2 tygodni. Zapach palonych zwłok czuć było w wielu miejscach Sandomierza.
Po wyzwoleniu do Sandomierza powróciła niewielka grupa żydowskich mieszkańców. Członkowie Komitetu Żydowskiego pod kierownictwem Szmula Wassera przystąpili do zbierania skradzionych macew i składania ich na cmentarzu przy ul. Suchej. Zabezpieczone macewy posłużyły do budowy w 1948 r. lapidarium
w kształcie piramidy, zaprojektowanego przez Józefa Pietraszewskiego. Jednocześnie ekshumowano szczątki Żydów zabitych na terenie miasta i w jego okolicach i przenoszono je na cmentarz.
W kolejnych latach liczebność miejscowej społeczności żydowskiej systematycznie zmniejszała się. Z różnych przyczyn większość sandomierskich Żydów wyemigrowała z kraju. Żydowskie cmentarze pozostały bez opiekuna. Cmentarz żydowski w Sandomierzu | Wirtualny Sztetl
Cmentarz żydowski w Sandomierzu
Getto w Częstochowie
W 1939 r. Niemcy po zajęciu Sandomierza, zaczęli organizować pogrom ludności żydowskiej. W czerwcu 1942 r. powstało pierwsze getto, które objęło 21 budynków na obszarze ograniczonym trzema ulicami: Żydowską, Zamkową i Berka Joselowicza. Do getta rozpoczęto przesiedlanie ludności żydowskiej
z pobliskich miejscowości. Zostało wówczas przesiedlone do niego ok. 5200 osób. Żydzi byli zatrudniani przy pracach drogowych, remontach oraz do pracy u osadników niemieckich. Codziennością getta stały się liczne rabunki, prześladowania, pobicia i egzekucje. W znęcaniu się na żydami sandomierskimi szczególnie odznaczał się żandarm Lescher. Pierwszy etap likwidacji ludności żydowskiej
w Sandomierzu rozpoczął się 29 października 1942 roku. Tego dnia rankiem getto zostało obstawione strażą, wydano polecenie aby Żydzi zebrali się na placu targowym, osoby które nie wykonały tego rozkazu byli wypędzani przez nazistów ze swoich domów w brutalny sposób. Wiele osób zostało wówczas drastycznie pobitych, a nawet niektóre osoby straciły życie. Niemcy kolejno przeszukiwali kamienice w celu znalezienia ukrywających się, trwało to przez trzy dni. Dnia 10 listopada 1942 roku utworzono tzw. getto wtórne, zostali w nim zgromadzeni Żydzi, którzy ukryli się podczas likwidacji pierwszego getta lub przybyli do Sandomierza z innych miejscowości w późniejszym czasie. Podobno zostało wówczas zgromadzone w nim od sześciu do siedmiu tysięcy osób. Getto wtórne zostało otoczone przez Niemców dnia 4 stycznia 1943 roku. Na jego teren przyprowadzono robotników pochodzenia żydowskiego zatrudnionych wcześniej w obozach pracy przymusowej Metan i Liceum. Do ostatecznej likwidacji getta Niemcy przystąpili 10 stycznia. Panował w owym czasie bardzo duży mróz, mimo to Żydzi zostali zmuszeni do opuszczenia swoich mieszkań i wygnani na ulice, gdzie następnie byli mordowani. Podczas ostatniej likwidacji getta zamordowano około 480 osób ludności żydowskiej.
Getto lokalne- historia getta w Sandomierzu
Strona www stworzona w kreatorze WebWave.